اعتیاد به مواد مخدر امروزه یکی از مهمترین مشکلات اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی تبدیل شده است که عوارض ناشی از آن بخش های مختلف جامعه بشری را درگیر کرده و زمینه ساز آسیب های اجتماعی جبران ناپذیری را نیز امروز برای زنان و دختران و مادران رقم زده است.

شیوع بالای اعتیاد عوارض جسمی و روحی- روانی زیادی را به جامعه تحمیل می‌کند و بر همین اساس شناخت عوامل اجتماعی و فرهنگی در گرایش به اعتیاد، پیشگیری و شناخت همه‌گیری آن اهمیت ویژه‌ای دارد.

مشکل مواد مخدر یکی از چالش‏ برانگیزترین مسائلی است که جامعه جهانی با آن رو به رو بوده و متأسفانه تأثیرات نامناسبی را در ابعاد مختلف فردی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، امنیت و جلوگیری از توسعه پایدار در جوامع و به ویژه جامعه زنان گذاشته است.

سوء مصرف مواد مخدر پس از تصادفات بیشترین میزان مرگ و میر را دارد و این در حالی است که در ناهنجاری هایی همچون طلاق ، کودک آزاری،قتل،خودکشی، نزاع و درگیری خانوادگی  و جرایم مالیاتی….، مواد مخدر نقش پر رنگی دارد و با ریشه کنی آن ، این ناهنجاری ها در کشور به شدت کاهش خواهد یافت.

مواد مخدر دیگر سن ، جنس و سال نمی‌شناسد

کاهش سن مصرف مواد مخدر نیز یکی دیگر از معضلات مهم جوامع به خصوص جامعه ایران بشمار می رود و بر اساس آمار و اطلاعات ستاد مبارزه با مواد مخدر که مبتنی به این آمار سیاست گذاری می شود،  میلیون ها نفر در سنین ۱۵ الی ۶۴ سال مصرف کننده مستمر مواد مخدر در ایران داریم که از این تعداد، هزار نفر دچار اختلال مصرف مواد مخدر هستند که هیچگونه فعالیت اقتصادی انجام نمی دهند و من و شما و مدیران و مسئولان حوزه اجتماعی این تصاویر را در جای جای شهر و کشور می بینیم.

اما ما می دانیم که در کنار این معضل اقداماتی هم برای کاهش و سوء مصرف انجام گرفته و جدا از اقدامات صورت گرفته که مهمترین آن خبرهای فراوان کشف محموله سنگین مواد مخدر  است که این روزها به فراوانی در خبرگزاری و سایت و کانالهای خبری می خوانیم باید این واقعیت را پذیرفت که این روزها هیچ کس از بلای خانمان سوز اعتیاد در امان نیست که لازم است دانش و آگاهی افراد جامعه علی الخصوص والدین و نوجوانان و جوانان در خصوص مفهوم مصرف مواد مخدر و اعتیاد افزایش یابد

طبق نظرات متخصصان روانشناسی و مربیان  پیشگیری از اعتیاد که معتقد هستند اعتیاد سن، جنسیت، تاهل و تجرد، تحصیل کرده و بی سواد، با شخصیت و بی شخصیت و فقیر و ثروتمند نمی شناسد همه را به سمت خود می کشاند. پس والدین نباید بگویند مسئله مواد و اعتیاد، مسئله من و خانواده ام نیست من و خانواده ام در امان هستیم.

با توجه به شرایط پیش رو و دسترسی آسان به انواع مواد و ، هیچ کس از این بلای خانمان سوز در امان نیست زیرا جولان « خرده فروش مواد مخدر» این روزها در هر کوه و برزن در کنار مدرسه یا در پاساژ و یا در مراکز فروش و میادین و پارک شهر و در روستا به فراوانی حضور دارند و بیشترشان امروز جامعه هدفشان زنان و دختران جوان هستند  و هر زمانی توسط نیروی امنیتی و به ویژه نیروی انتظامی کارشان مختل و دوباره از سر گرفته می شود.

پدران و مادران باید هوشیار باشند، سن اعتیاد در جامعه ما پایین آمده و گرایش نسل نوجوان و جوان جامعه روز به روز درحال افزایش است و این افزایش می رود تا گوی سبقت را توسط دختران به این نسل از زنان اختصاص دهد.

بهتر است بدانیم که طبق یک برآورد میدانی  در حال حاضر سن شروع اعتیاد به زیرسن ۱۳ سالگی رسیده است و این به معنای تعطیلی علم، خلاقیت، اقتصاد، خودشکوفائی فرد و جامعه است.

سیگار و قلیان دروازه ورود به اعتیاد است

برخی سیگار و قلیان را دروازه ورود به اعتیاد می دانند فرد سیگاری و قلیانی آمادگی جسمانی و روانی زیادی برای آلودگی به مواد مخدر دارد تا افرادی که سیگار و قلیان مصرف نمی کنند.

افزایش مصرف حشیش، گل، شیوع مت آمفتامینها (مانند شیشه) در جامعه ما شیشه را اعتیادآور ترین ماده مخدر در ایران میدانند این تصور غلط است که چون شیشه مورفین ندارد پس اعتیاد آور نیست و براحتی می توان آن را کنار گذاشت یکبار مصرف شیشه گاه تا۸۰ درصد موارد ، مصرف دوباره آن را بالا می برد.

طبق نظر کارشناسان باید این تصور غلط که اعتیاد فقط مختص پسران است و دختران از این بلا در امان هستند را کنار گذاشت، اعتیاد فقط برای پسران نیست ، دختران هم در این مسیر سرعت گرفته اند و امروز در کلان شهری چون رشت نیز در میادین  و در غروب های شهر باران نقره ای می تواند این موضوع را به وضوع دید و من برای اینکه بهتر بنگارم و بنویسم بارها دل به این میدان در غروب و شب سپردم و دیدم که چگونه به راحتی دختران و زنان به این اتش دست رسی پیدا می کنند و خود دود می شوند بدون اینکه بدانند .

پس والدین باید آگاهی لازم را در مورد مواد مخدر داشته باشند. والدینی که از اطلاعات کافی در خصوص مواد اعتیاد آور برخوردارند و نسبت به مصرف مواد فرزندان خود دغدغه دارند، فرزندانشان کمتر به سمت مصرف مواد خواهند رفت.

به تصور برخی از پدران و مادران سخن گفتن در مورد مواد اعتیاد آور، توهم زا، محرک، الکل و… با فرزندان باعث تحریک آنان برای مصرف مواد خواهد شد. والدین باید بدانند که سکوتشان سبب کسب اطلاعات غلط توسط فرزندان از سوی دوستان یا سایر سایت های اینترنتی خواهد شد.

لازم است با رعایت شرایط سنی فرزندان با آنان در این خصوص گفتگو کرد به گونه ای که در دوره نوجوانی فرزندان به آگاهی کافی در مورد پیامدهای مصرف مواد داشته باشند.

در دنیایی زندگی می کنیم که افراد به دنبال یافتن سریع ترین جواب ( قرص، آمپول و یا …) به مسایل و مشکلات خود هستند راه حلی تضمین شده که نیازمند هیچ گونه هزینه در سبد زندگی و تلاش برای بدست آوردن نباشد.

شاید آموزش مهمترین ابزار برای مواجهه با آسیب های روانی و اجتماعی باشد پدر و مادری در تربیت فرزندان خود توانمند هستند که اصول و روشهای صحیح تربیت را بدانند.

ما در عصر دانش و آگاهی زندگی می کنیم و در این عصر باید فرزندانی توانمند، قوی و مقتدر پرورش دهیم که با کسب مهارت های لازم، روشهای خوب زیستن، با هم زیستن و رویارویی با مسائل و مشکلات زندگی را یاد بگیرند و توان مقابله با امواج متلاطم آسیب های مختلف اجتماعی مانند اعتیاد به موادوالکل را داشته باشند که متاسفانه در عصر دانش جوان و کودک ما در موادی غوطه ور گشته که همه چیز را به راحتی کنار می گذارد..

در گفتگو با برخی ها که مواد را یک غذا می دانند دریافتیم که  کسی دلش نمی خواهد درگیر مواد باشد و هیچ کس به یکباره معتاد نشده است، مصرف مواد و اعتیاد یک نوع بیماری است که مجموعه ای از عوامل در ایجاد آن نقش دارد.

عوامل و شرایطی که در مصرف مواد نقش دارند را به سه دسته کلی تقسیم کرد و گفت: این موارد شامل عوامل سرشتی، روانی – شخصیتی و اجتماعی می شود.

هنگامی که فرد تحت تاثیر عوامل اجتماعی و اقتصادی ( مانند بیکاری، طلاق، دوستان ناسالم، دسترسی به مواد و… ) باشد رفتن به سوی اعتیاد و یا عدم مصرف مواد از سوی او به ویژگیهای شخصیتی اش وابسته است.

خیلی از افراد مشکلات مالی و اقتصادی و یا  خانوادگی دارند آیا همه ی آنها به سمت مواد و اعتیاد یا الکل رو می آورند. هر چند وجود این عوامل بسیار مهم و تاثیر گذار است اما نکته مهم اینجاست که چرا بعضی ها سراغ مواد، اعتیاد و الکل می روند و خیلی از افراد تحت این شرایط به سمت مواد و اعتیاد نمی روند. اینجاست که نقش خود فرد، ویژگیهای روانی و شخصیتی اش، تربیت اش بسیار مهم جلوه می کند.

برخی روان شناسان می گویند ذهن کودک مثل یک لوح یا صفحه سفید است اگر پدر و مادر نقاش، خطاط، طراح و رسام خوبی باشند می توانند این برروی این صفحه این موضوعات را درست پیاده کنند وگرنه این صفحه را خط خطی می کنند.

اکثر روانشناسان و جامعه شناسان ریشه بسیاری از آسیب های اجتماعی مانند اعتیاد به مواد، الکل و مانند آن را به چگونگی شکل گیری شخصیت فرد در خانه و خانواده نسبت می دهند، بنابراین نقش خانواده در تربیت فرزند بسیار مهم و اساسی است.

الگوی خوبی برای فرزندان باشید/بجای پند و اندرز عمل کنیم

بچه ها به هزار دلیل کوچک و بزرگ از ما بزرگترها تقلید می کنند. مانند لباس پوشیدن، حرف زدن و راه رفتن. آنها دوست دارند بزرگ شوند و بزرگ از دید آنها یعنی پدر و مادر باهمه ویژگی هایشان. کودکان بیشتر زبان رفتار ما را می فهمند تا زبان گفتار ما پس به جای آنکه ساعتها پند و اندرز بدهیم عمل کنیم.

وقتی بعد از خستگی کار روزانه یا مواجه شدن با مشکلی سیگار یا قرص مصرف می کنید فرزندان فکر می کنند بهترین راه برای کاهش اضطراب، مصرف سیگار یا قرص است. یادمان باشد کودکان بیشتر از طریق چشم تربیت می شوند تا گوش.

فرزندتان عاقلانه دوست پیدا کردن را آموزش دهید و بر فعالیت فرزندتان نظارت کنید به گونه ای نظارت کرد که به حس استقلال جویی او لطمه ای وارد نشود به گونه ای که حریم خصوصی آنها رعایت شود و از هر گونه اعمال رفتار پلیسی در منزل اجتناب کرده و بدون اجازه وارد این حریم نشوند.

شواهد و یافته های مطالعات متعدد به نقش موثر دوستان و همسالان در دوره نوجوانی به عنوان مهمترین نقطه اتکا افراد اشاره دارد به گونه ای که عملکرد گروه همسالان جانشین خانواده و به حاشیه رفتن والدین در زندگی می شود.

با توجه به اینکه رفتارهای انسان بر پایه نیازهایش شکل می گیرد و طبیعت نیاز در آدمی پاسخ گیری است. لذا اگر نیازهای طبیعی فرزندان را به تناسب مراحل مختلف رشد آنان شناسایی و پاسخ بهنگام به داده شود می توان از بروز بسیاری از آسیب ها مانند اعتیاد جلوگیری کرد.

اگر این نیازهای روانی، عاطفی در کودکان به موقع شناسایی نشوند و پاسخ نگیرند به خلاء روانی و عاطفی تبدیل می شود که در فضای احساسی دوران نوجوانی و جوانی گاه با اعتیاد به این نیاز پاسخ داده می شود. چراکه فکر می کند اعتیاد در برابر مسائلی که پیش روی اوست یک نوع پاسخ و راه حل مناسب است.

شاید  مهم ترین اصل برای دور نگهداشتن فرزندان از سیگار، الکل، مواد اعتیاد آور و رفتارهای پرخطر را ایجاد صمیمیت بین والدین و کودکان باشد حلقه مفقود شده این روزهای هر خانواده !!!زیرا امروز همه ی ما والدین به شدت خود را درگیر امور ی کردیم که اجازه نمی دهد به سلامت خانواده بیشتر بیاندیشیم.

امروز پدر و مادر هر دو برای کسب درآمد بیشتر ساعتها بلکه از صبح تا غروب و یا از غروب تا صبح فردا در محل کار حاضرند و کودک یا کودکان در این غیبت های والدینی نا خوداگاه غیب می شوند ،غیب می شوند تا به دوستی دسترسی پیدا کنند و کمبود های خود را در دوستان بیابند که این بزرگترین زنگ خطر است.

امروز آن اندازه که والدین به نظر بنده به مال اندوزی و کسب ثروت و داشته های خود می اندیشند کمتر به سلامت خانه و خانواده و فرزند می اندیشند.

بیایددر دنیای پرمشغله واسترسی که در آن زندگی می کنیم،و افراد احساس می کنند که در پایان روز با این کار ارامش می گیرند بدانند کهمصرف مواد مخدر باعث ایجاد فشار روحی بیشتر می شود.

برای جلوگیری از مصرف مواد مخدر به عنوان آرامش بخش باید روش های جدیدی برای مقابله با استرس و آرامش ذهن و بدن کشف کنید. می توانید کتاب بخوانید، ورزش کنید، به نیازمندان کمک کنید انجام این کارها ذهن را آرام می کند.

 با سپاس

زلیخا صفری /کارشناس علوم اجتماعی