صفیر گیلان /خلیل اخوان اصغری  -سیاست «نه شرقی، نه غربی» از بدو پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان یکی از ارکان اصلی سیاست خارجی ایران مطرح شد. این شعار که ابتدا توسط دکتر علی شریعتی در قالب «نه شرقی، نه غربی، بل اسلامی» بیان گردید ،

پس از انقلاب به نمادی از استقلال طلبی و مقاومت در برابر نفوذ ابرقدرتهای جهانی تبدیل شد. در کلام رهبری، این سیاست نه تنها یک راهبرد سیاسی، بلکه سندی برای حفظ عزت ملی و استقلال ایران است. در این یادداشت، ابعاد این سیاست و جایگاه آن در گفتمان رهبری بررسی میشود.

#### **۱. ماهیت سیاست «نه شرقی، نه غربی»: استقلال در تعاملات بین المللی**
این سیاست به معنای عدم وابستگی به بلوکهای شرق (کمونیستی) و غرب (لیبرال) و حفظ حاکمیت ملی در تصمیم گیریهاست. امام خمینی با تأکید بر این اصل، اعلام کردند:
> «جمهوری اسلامی ایران نباید تحت هیچ شرایطی از اصول و آرمانهای مقدس خود دست بردارد» .
رهبر معظم انقلاب نیز با اشاره به فروپاشی بلوک شرق، تأکید میکنند که امروز غرب به عنوان نماینده استکبار جهانی باقی مانده و سیاست «نه شرقی» به معنای نفی سلطه طلبی مدرن است . این رویکرد، به معنای قطع رابطه با جهان نیست، بلکه بر تعامل متوازن و مبتنی بر منافع ملی تأکید دارد. روزنامه جمهوری اسلامی نیز این سیاست را «عدم قهر یا باجدهی به هیچ بلوک» تفسیر میکند .

—

#### **۲. ارتباط سیاست «نه شرقی، نه غربی» با عزت ملی**
عزت ملی در گفتمان رهبری، به معنای حفظ کرامت، استقلال، و مقاومت در برابر تحقیر است. ایشان میفرمایند:
> «اگر عزت بود، امنیت و پیشرفت هم خواهد آمد» .
سیاست «نه شرقی، نه غربی» به عنوان ابزاری برای تحقق این عزت عمل میکند. به عنوان مثال، مقاومت ایران در برابر تحریمهای غرب و خودکفایی در صنایع دفاعی، نشاندهنده تداوم این راهبرد است . رهبری همچنین تأکید میکنند که «ملتی که قدر خود را بداند، عزیز میشود» و این عزت از طریق تکیه بر نیروی داخلی و پرهیز از وابستگی حاصل میگردد .

—

#### **۳. نقد سیاستهای جایگزین: «نگاه به شرق» و چالشها**
در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد، سیاست «نگاه به شرق» با امضای توافقنامه های همکاری با چین و روسیه تقویت شد . اما منتقدان معتقدند روسیه و چین نیز در مواردی مانند تحریمها یا همکاری با دشمنان ایران، وفاداری خود را نشان نداده اند . رهبری در این زمینه هشدار میدهند که رابطه با شرق یا غرب نباید به «وابستگی» تبدیل شود و حفظ استقلال، شرط اصلی تعاملات است .

—

#### **۴. تداوم سیاست در بیانیه گام دوم انقلاب**
در بیانیه گام دوم، رهبری با اشاره به دستاوردهای چهل ساله انقلاب، بر لزوم حفظ «خودسازی، جامعه پردازی، و تمدنسازی» تأکید میکنند. ایشان «عزت ملی» و «استقلال» را از ارکان اصلی پیشرفت ایران میدانند و سیاست «نه شرقی، نه غربی» را به عنوان راهبرد تضمین کننده این اهداف معرفی مینمایند . این بیانیه، فصل جدیدی از تقویت هویت اسلامی-ایرانی را ترسیم میکند که در آن، وابستگی به خارج جایی ندارد.

—

#### **۵. درسهای تاریخی و آینده نگری**
تجربه تاریخی ایران نشان میدهد که وابستگی به قدرتهای خارجی، همواره به تحقیر ملی انجامیده است. رهبری با یادآوری دوران قاجار و پهلوی، خاطرنشان میکنند که انقلاب اسلامی با احیای روحیه عزت، «ملتی را که به تحقیر عادت کرده بود، به خودباوری رساند» . در آینده نیز، تداوم این سیاست نیازمند هوشیاری در برابر توطئه های دشمن (مانند ایجاد شکاف بین مردم و مسئولان) و تقویت تولید داخلی است .

—

نتیجه گیری
سیاست «نه شرقی، نه غربی» در کلام رهبری، فراتر از یک شعار سیاسی، تجلی گفتمان استقلال و عزت ملی است. این راهبرد با تکیه بر اصول اسلامی و اجتناب از وابستگی به شرق یا غرب، ایران را به الگویی برای مقاومت در برابر استکبار تبدیل کرده است. همان گونه که امام خمینی فرمودند:
> «عدول از این سیاست، خیانت به اسلام و مسلمین است» .
حفظ این مسیر، تنها با اتکا به نیروی داخلی، وحدت ملی، و پایداری در برابر فشارهای بین المللی ممکن خواهد بود.