شهر الکترونیک بستر و ابزاری برای ارائه و دریافت خدمات الکترونیک شهری برای مدیران و شهروندان در شهر است. شهری که اداره امور شهروندان شامل خدمات و سرویس‌های دولتی و سازمان‌های بخش خصوصی به‌طور (online) و شبانه‌روزی، در ۷روز هفته با کیفیت و ضریب ایمنی عالی با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات و کاربری‌های آن انجام می‌شود؛ یا به عبارت دیگر می‌توان گفت که در شهر الکترونیکی تمام خدمات مورد نیاز ساکنان از طریق شبکه‌های اطلاع‌رسانی تأمین می‌شود.

به این ترتیب دیگر نیازی به حرکت فیزیکی شهروندان برای دسترسی به خدمات دولت و نهادهای خصوصی نیست. ادارات دیجیتالی جایگزین ادارات فیزیکی می‌شود و سازمان‌ها و دستگاه‌هایی همچون شهرداری، حمل و نقل عمومی، سازمان آب منطقه‌ای و… بیشتر خدمات خود را به‌طور مجازی یا با استفاده از امکاناتی که ICT در اختیار آنان قرار می‌دهد به مشترکان و مشتریان خود ارائه می‌دهد.

از مزایای اقتصادی اجرای طرح شهر الکترونیکی می‌توان به کاهش هزینه‌های تردد شهری، افزایش سرمایه‌گذاری درنتیجه گسترش ارتباطات جهانی، صرفه‌جویی در مصرف سوخت‌های محدود، تسهیل انجام امور اقتصادی به‌دلیل ۲۴ساعته‌بودن ارائه خدمات و… اشاره کرد.

کاهش زمان اتلاف‌شده شهروندان در ترافیک، عرضه بهتر خدمات، توزیع عادلانه‌تر امکانات، کاهش آلودگی محیط زیست، افزایش اشتغال و بهبود مدیریت پایدار شهری از ویژگی‌ها و پیامدهای اجتماعی شهر الکترونیکی است.

همچنین مهم‌ترین اثرات فرهنگی این شهر شامل اطلاع‌رسانی سریع، انتشار نشریات الکترونیکی برای شهروندان، آموزش مجازی، ایجاد کتابخانه دیجیتالی، افزایش سواد و ایجاد نوعی جهانی‌گری است که به افزایش رفاه و ارتقای فرهنگ کمک می‌کند.

ایجاد سازمان‌ها و ادارات مجازی و سیستم کار از راه دور از برنامه‌های در دست بررسی شهرهای الکترونیک است، امری که طی یکسال گذشته به دلیل اجبار در رعایت پروتکل‌های بهداشتی تحت تاثیر شیوع ویروس کرونا به یک ضرورت تبدیل شد.

با به ثمر رسیدن ایده شهر الکترونیک، مراجعه مردم به ادارات دولتی و یا عمومی غیردولتی که وظیفه خدمات‌رسانی را برعهده دارند مانند شهرداری‌ها به حداقل کاهش پیدا کرده و کارکنان قادر خواهند بود که در هر مکانی وظایف خود را انجام دهند.

ارائه روشی برای زندگی الکترونیک درخور جامعه نیز از دیگر برنامه‌های شهرهای الکترونیک درجهان هستند. سبک زندگی در جامعه اطلاعاتی تضادها و ناهنجاری‌های خاص خود را به همراه دارد. بنابراین ارائه یک الگوی مناسب زندگی با توجه به شرایط فرهنگی و اجتماعی جامعه مورد نظر و هم‌راستا با جامعه اطلاعاتی یکی از برنامه‌های شهر الکترونیک در جهان است.

بیش از ۲۰ سال از زمان طرح ایده شهرالکترونیک برای نخستین بار در سیستم مدیریت شهری ایران سپری شده و در این راستا اقدامات گسترده و پیشرفت‌های قابل توجهی صورت گرفته است اما هنوز در این زمینه به‌ویژه در بحث ارائه خدمات اداری به مرحله و نقطه قابل قبولی دست پیدا نکرده‌ایم. شیوع ویروس کووید ۱۹ طی ۱۳ ماه گذشته که رعایت پروتکل‌های بهداشتی وعدم خروج غیرضرور از منزل یکی از مهمترین راه‌های مقابله با شیوع بیشتر این ویروس بود، مسئولان دولتی و شهری را بیش از گذشته با اهمیت ایجاد و گسترش فضای دولت الکترونیک و شهرالکترونیک مواجه کرد. شهری که در آن شهروندان بتوانند به راحتی و بدون نیاز به خروج از منزل خدمات موردنیاز خود را دریافت نموده و در مقابل کارمندان نیز قادر به ارائه خدمات از منزل باشند.

در مجموع با توجه به رشد روزافزون تکنولوژی و شتاب گرفتن روند روزمره زندگی هرچه جلوتر که می‌رویم نیاز به الکترونیکی شدن خدمات در شهرها بیش از پیش احساس می‌شود؛ اما شهر ما رشت در این راستا علیرغم طرح مباحث کارشناسی هنوز گام اجرایی قابل توجه و رو به جلویی نداشته است. امری که پیشبرد آن نیاز به استفاده از ظرفیت نخبگان دانشگاهی بومی و الگوگرفتن از شهرهای پیشرو و موفق در این مسیر دارد؛ همچنین فراموش نکنیم که اگرچه سرمایه‌گذاری اولیه برای ایجاد زیرساخت مناسب برای شهر الکترونیک هزینه درپی دارد اما اثرات و تبعات اقتصادی و اجتماعی آن به اندازه‌ای است که اجرای آن را توجیه‌پذیر می‌کند، چراکه در کنار بازگشت سرمایه‌گذاری هم متضمن سودآوری در طولانی مدت بوده و هم عواید اجتماعی و اقتصادی جانبی برای شهر، مدیران شهری و شهروندان دارد.

در کنار عواید مختلف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی شهر الکترونیک که جنبه عمومی دارد؛ اجرای آن می‌تواند منجر به سودآوری اقتصادی برای شهروندان شهر الکترونیک نیز باشد. به عنوان مثال نخستین دستاورد الکترونیکی شدن خدمات شهری برای شهروند، کاهش هزینه‌ها و به نوعی صرفه‌جویی در مخارج زندگی روزمره خواهد بود. در عین با رونق گرفتن میزان استفاده شهروندان از فناوری‌های‌نو بستر جدیدی برای رشد کسب‌وکارهای مبتنی بر دنیای الکترونیک فراهم می‌شود، همچنین مشاغل سنتی نیز قادر خواهند بود از این رهگذر، کسب و کار خود را به‌روز کرده و از ظرفیت‌های تجارت الکترونیک بهره‌مند شوند.

به بیان دیگر تحقق ایده «شهر الکترونیک» می‌تواند رونق تازه‌ای به اقتصاد شهر و شهروندان داده و زمینه‌ساز بهبود فضای معیشتی باشد.

البته تحقق و اجرای ایده «ایده شهر الکترونیک» به شهروندان الکترونیک نیاز دارد که در یادداشت دیگری جداگانه به نقش شهروندان الکترونیک در اجرایی شدن ایده «شهر الکترونیک» خواهم پرداخت.

*مدرس و متخصص GIS شهری