وقوع بارندگی‌های متناوب در سطح استان و خسارات ناشی از طغیان رودخانه‌ها، لزوم ساماندهی و برداشت رسوبات و آورد‌های سیلاب و نیز اصلاح و بهسازی مسیل‌ها توسط تله‌های رسوب گیر، گابیون‌بندی و سایر عملیات بهسازی را دو چندان نموده است.

در شیوه نامه یادشده ۳ روش برای ساماندهی رودخانه‌ها توسط واحدهای دانه‌بندی، پیمانکاران پروژه‌های عمرانی بزرگ و ساماندهی ضمن برداشت با اهداف و فرآیند شهرستانی مدنظر قرار گرفته است که در روش سوم با هدف پیشگیری از مخاطرات سیل در شهرستان و نیز بهسازی و بهبود مسیل های موجود، اختیاراتی به کارگروه‌های شهرستانی برای ساماندهی رودخانه‌ها داده شده است.

متن کامل این شیوه‌نامه به شرح زیر است:

«شیوه ­نامه ساماندهی و کنترل سیلاب رودخانه­ های استان»

در راستای ساماندهی رودخانه­ های استان برای کاهش مخاطرات و خسارات ناشی از سیل از یکسو و شفاف و ساده­ سازی برداشت مصالح از رودخانه­­ های استان و نیز مصب­ رودخانه­ های منتهی به تالاب­ها و دریا و ورودی تالاب­ها (در اجرای طرح­های ساماندهی)، ضوابط اجرایی زیر جهت اجرا توسط دستگاه­های اجرایی ذیربط، ابلاغ می­گردد؛

کلیات:

ماده ۱) شرکت آب منطقه‌ای ظرف مدت دو ماه مکلف است نسبت به درج نتیجه مطالعات استعدادیابی ذخایر شن و ماسه رودخانه‌ای و همچنین کلیه پهنه‌های دارای حق بهره‌برداری مختلف توسط اشخاص بر روی نقشه GIS در سامانه­ای متمرکز و سپس به­روزرسانی مستمر آن، اقدام ‌نماید و به دستگاه‌های اجرایی مرتبط و فرمانداری‌های سراسر استان، دسترسی به اطلاعات و نقشه حاوی محدوده‌های دارای پروانه یا پهنه‌های نیازمند ساماندهی و مستعد برداشت و همچنین ممنوعه را با ذکر استدلال بدهد. عدم تهیه این نقشه و سامانه‌، مانع اجرای مفاد شیوه­نامه‌ نخواهد بود.

ماده ۲) شرکت آب منطقه­ای در جهت به‌روزرسانی سامانه و اطلاعات جغرافیایی موضوع ماده ۱ دستورالعمل، به محض صدور هر نوع مجوز و پروانه یا صورتجلسه، نقشه مختصات‌دار حاوی پهنه‌های واگذار شده نوع اول، دوم و سوم را برای امکان نظارت و همچنین بهره­برداری از سایر نقاط و پهنه­ها (به­منظور واگذاری نقاط باقیمانده) در سامانه درج و برای ادارات کل استانی عضو کارگروه و فرمانداری‌های سراسر استان، دسترسی به سامانه حاوی نقشه رقومی مربوطه را تعریف و ارائه   می­نماید. در صورت، آماده نبودن سامانه یا اخلال در کار کردن آن، ابلاغ و ارسال نقشه مختصات‌دار (رقومی) محدوده‌های مذکور برای بهره‌برداری آنان به شیوه ارسال اسناد فیزیکی الزامی است. عدم ارائه نقشه و محدوده‌های مذکور، مانع اجرای طرح ساماندهی به روش­های سه­گانه موضوع این شیوه­نامه نمی‌باشد.

ماده ۳) اداره­ کل صنعت، معدن و تجارت استان، در صورت تأخیر اقدام شرکت آب منطقه­ ای در مهلت مقرر، می­تواند رأساً یا از طریق خانه معدن یا سازمان نظام مهندسی معدن استان یا شرکت ذیصلاح مهندسین مشاور، نسبت به انجام مطالعات استعدادیابی رودخانه‌ها بر روی نقشه  یا دقیق‌تر و درج در سامانه متمرکز (جامع) مذکور، به عنوان طرح پیشنهادی، با رعایت اولویت‌بندی اقدام می‌نماید و مطالعات مذکور با تأیید شرکت آب منطقه ای، ملاک عمل خواهد بود. در صورت بروز اختلاف، معاونت عمرانی استانداری مرجع حل اختلاف خواهد بود.

ماده ۴) طرح ساماندهی براساس محدوده‌های نیازمند ساماندهی و دارای ظرفیت برداشت مصالح، می‌تواند توسط متقاضیان (اعم از دستگاه‌های ذیربط یا بخش خصوصی متقاضی رأساً) ارائه گردد. در این‌صورت نیز، تقاضای متقاضیان به ترتیب اولویت‌های مذکور در دستورالعمل (انواع اول، دوم و سوم) توسط شرکت آب منطقه‌ای بررسی و در صورت “تائید” یا “اصلاح و تائید” (با توافق)، قرارداد اجرای طرح ساماندهی منعقد می‌گردد. در صورت عدم تائید یا مخالفت طرح ساماندهی پیشنهادی متقاضی، با درخواست وی، موضوع برای حل اختلاف، توسط معاونت عمرانی استانداری ضمن دعوت از طرفین دستگاه­های ذیربط و متخصصین ذیصلاح طرح و اتخاذ تصمیم می‌شود. تصمیم متخذه برای طرفین لازم‌الاجرا است.

ماده ۵) در صدور مجوز یا انعقاد قرارداد ساماندهی و برداشت مصالح، دارنده مجوز مکلف به ایفای تعهدات زیر می‌شود؛

الف: پرداخت حقوق دولتی آن بخش از مصالح که صرف طرح ساماندهی و پروژه مرتبط نمی‌شود.

ب: اجرای طرح حفاظتی یا ساماندهی مشخص و معین و در قبال حجم برداشت مشخص به موجب طرح و نقشه ابلاغی شرکت سهامی آب منطقه‌ای استان.

ماده ۶) در مواردی که اجرای طرح ساماندهی و حفاظتی توأم با تجویز برداشت مصالح به هریک از انواع اول، دوم و سوم مذکور در این شیوه نامه انجام می‌شود، برداشت­ کننده در قبال هر مترمکعب شن و ماسه، بایستی حجم مشخصی از کار ساماندهی و خدمات حفاظتی نظیر گابیون‌بندی و احداث دیوار حفاظتی و امثالهم را به انجام برساند. در اجرای این مکانیزم، ارزش مصالح خام برداشتی موضوع هر سه نوع، در ابتدای سال با سازوکار کارشناسی توسط شرکت آب منطقه­ ای به صورت واحد و یکجا برای کل طول سال و کل رودخانه­ های استان تعیین گردیده و ملاک عمل خواهد بود.

نوع اول) اجرای طرح ساماندهی ضمن برداشت توسط واحدهای تولید شن و ماسه موجود:

ماده ۷) برای انجام ساماندهی و اقدامات حفاظتی ضمن تأمین مصالح مورد نیاز واحدهای دانه­بندی استان (کارگاه‌های شن و ماسه)، محدوده­ ها و پهنه­ های سابق در اختیار هر واحد، با همکاری و ضمن بازدید مشترک توسط شرکت آب منطقه­ ای و اداره کل صنعت، معدن و تجارت استان، ظرف مدت یکماه از ابلاغ این دستورالعمل تدقیق و در صورت لزوم بازنگری و به هر یک از واحدها، اجازه برداشت (تحت عنوان تجدید مجوز مذکور در نامه شماره ۱۷۲۵۸۴/۶۰ مورخ ۲/۸/۱۳۹۶ مدیر کل دفتر بهره‌برداری معاون وزارت صنعت) با مشخصات فنی که برای برداشت توسط هر واحد در همین موعد توسط شرکت آب منطقه­ ای معین می­گردد، اعطاء می­گردد تا نسبت به انجام عملیات ساماندهی در قبال حجم کار و میزان برداشت مشخص، اقدام نماید.

ماده ۸) در صورت تخلف بهره­ بردار از مشخصات فنی برداشت مصالح و با حضور در انجام خدمات مذکور در طرح ساماندهی و حفاظت، به محض اعلام شرکت آب منطقه ­ای، اداره کل صنعت، معدن و تجارت نسبت به اخطار یا ابطال مجوز یا پروانه بهره­ برداری اقدام می­نماید. فرایند و شرایط ابطال ناشی از این تخلفات و سایر اختیارات نظارتی مشابه شرکت آب منطقه ­ای و اداره کل صنعت، معدن و تجارت، بایستی در صدور مجوز و پروانه صادره قید و از بهره‌برداران تعهد لازم در متن مجوز یا جداگانه اخذ گردد.

ماده ۹) در خصوص آن­دسته از واحدهای تولید شن و ماسه که در نواحی پیرامونی آنها، طبق برآورد شرکت سهامی آب منطقه­ ای استان در وضع موجود و پیش­ بینی سنوات آتی، آورد و مصالح کافی وجود ندارد و برداشت آنها از بستر و حریم رودخانه فاقد توجیه فنی است، اداره­ کل صنعت، معدن و تجارت مکلف است نسبت به ابطال مجوز بهره­ برداری آن واحد اقدام نماید و شرکت سهامی آب منطقه­ ای نیز نسبت به رفع تصرف آنها از بستر و حریم اقدام می­نماید. در صورت اعتراض اداره­ کل صنعت، معدن و تجارت در مورد تشخیص شرکت سهامی آب منطقه­ ای، معاونت عمرانی استانداری، مرجع حل اختلاف خواهد بود.

نوع دوم) طرح برداشت مصالح مورد نیاز پروژه­های عمرانی سطح استانی:

ماده ۱۰) برداشت مصالح رودخانه­ ای مورد نیاز پروژه­ های عمرانی سطح استانی، در مواردی که تأمین مصالح مورد نیاز پروژه بنابه تشخیص معاونت عمرانی استانداری از واحدهای تولیدی شن و ماسه ممکن یا به مصلحت نیست، ضمن رعایت اصول و ضوابط حفاظت از بستر و حریم رودخانه و همچنین مشخصات فنی رودخانه در خاتمه برداشت طبق طرح اعلامی شرکت آب منطقه­ ای، با درخواست دستگاه اجرایی ذیربط از اداره کل صنعت، معدن و تجارت و ارسال درخواست توسط آن اداره کل به شرکت آب منطقه­ ای با ذکر حجم مشخص (که باید با حجم عملیات مندرج در پیمان انطباق داشته باشد) و پیشنهاد محدوده و پهنه مشخص (خارج از محدوده پهنه­ های واگذار شده قبلی، موضوع ماده ۱) و تائید شرکت آب منطقه­ ای و وصول حقوق دولتی توسط اداره کل صنعت، معدن و تجارت، انجام می­گیرد.

ماده ۱۱) شرکت آب منطقه ­ای و دستگاه اجرایی متقاضی بهره­ برداری مکلفند در مراحل مختلف بهره­ برداری، نسبت به انطباق حجم برداشت با مصالح مصرفی در پروژه و رعایت مشخصات طرح ساماندهی مورد تعهد یا الزامات فنی برداشت که توسط شرکت آب منطقه ­ای در فرایند صدور مجوز تعیین گردیده است، نظارت مستمر به ­عمل آورند.

ماده ۱۲) دستگاه اجرایی دارنده مجوز برداشت، به منظور نظارت بر میزان برداشت و برای انطباق آن با مجوز صادره و نیاز پروژه، میزان مصالح معرفی مورد تائید را فوراً در هر صورت وضعیت به سازمان صنعت، معدن و تجارت و شرکت آب منطقه‌ای اعلام می‌نماید.

ماده ۱۳) در صورت عدم انطباق میزان و حجم برداشت یا مغایرت با مشخصات فنی و موقعیت جغرافیایی برداشت مصالح با مجوز صادره، بنا به اعلام دستگاه اجرایی متقاضی یا شرکت آب منطقه­ ای، اداره­ کل صنعت، معدن و تجارت، مکلف به الزام دارنده مجوز به اقدامات جبرانی و مؤثر لازم و در صورت لزوم، ابطال مجوز برداشت (بهره ­برداری) می­باشد.

نوع سوم) طرح ساماندهی ضمن برداشت با اهداف و فرآیند شهرستانی:

ماده ۱۴) ساماندهی رودخانه­ ها و استفاده از مصالح حاصله در طرح‌ها، برنامه‌ها و پروژه­ های شهرستانی با رویکرد مدیریت بحران و کاهش مخاطرات و خسارت‌های ناشی از سیل، با درخواست متقاضیان مذکور در ماده ۱۵ در «کارگروه شهرستانی ساماندهی رودخانه‌ها» با ترکیب زیر رسیدگی و اتخاذ تصمیم می­گردد؛

۱-  فرماندار و در غیاب وی معاون عمرانی- به­ عنوان رئیس کارگروه

۲-  مدیر آب منطقه­ ای در شهرستان- به­ عنوان دبیر و مسئول اجرا

۳-  رئیس دادگستری یا دادستان شهرستان

۴-  نماینده بازرسی استان

۵-  رئیس اداره اطلاعات شهرستان

۶-  رئیس اداره صنعت، معدن و تجارت شهرستان

۷-  رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان

۸-  رئیس بنیاد مسکن شهرستان

۹-  رئیس راهداری و حمل و نقل جاده­ای شهرستان

۱۰-    رئیس اداره منابع طبیعی شهرستان

۱۱-     نماینده شهرداران شهرستان

ماده ۱۵) کارگروه موضوع ماده ۱۴ به تشخیص فرماندار یا به درخواست ادارات و دستگاه‌های شهرستانی (رأساً)، شهرداری‌ها (رأساً)، دهیاری‌ها (در صورت احراز توانمندی آنها توسط بنیاد مسکن و با معرفی اداره بنیاد مسکن شهرستان) و اشخاص حقیقی و حقوقی خصوصی (با معرفی فرمانداری یا یکی از ادارات راه و شهرسازی، راهداری، بنیاد مسکن، منابع طبیعی و آب منطقه‌ای شهرستان)، رسیدگی و اتخاذ تصمیم می‌نمایند. امضاء صورتجلسه به منزله پاسخ استعلام و ابلاغ آن به منزله مجوز تلقی می‌گردد.

ماده ۱۶)  کارگروه شهرستانی با لحاظ عدم تداخل با محدوده­های واگذار شده استانی (نوع اول و دوم)، ترجیحاً با اطلاعات نقشه‌ای مندرج در سامانه یا اطلاعات نقشه ­های موجود در صورت عدم امکان بهره­ گیری از سامانه، ضمن بازدید میدانی از محل، در خصوص مجوز بهره‌ برداری با شرایط و مفاد زیر و با تنظیم صورتجلسه اقدام می­نماید؛

الف: اقدامات حفاظتی و عمرانی و کار معین، بالاخص احداث دیوار حفاظتی و سایر اقدامات حفاظتی و ساماندهی متناسب با برداشت مصالح با تعیین میزان هر کدام

ب: حجم مشخص مصالح قابل برداشت

ج: محدوده عملیاتی برداشت و کد ارتفاعی مربوطه با مختصات محدوده و مشخصات فنی لازم

د: برنامه زمانبندی مشخص برای برداشت و اجرای طرح ساماندهی و حفاظت بستر و حریم و انجام خدمات عمرانی و کار معین مورد تعهد به صورت دقیق

ماده ۱۷) دبیر کارگروه شهرستانی به محض تنظیم صورتجلسه ی متضمن تجویز اجرای طرح ساماندهی و برداشت، نسبت به ابلاغ صورتجلسه به انضمام نقشه محدوده و پهنه موضوع فعالیت و مشخصات و الزامات برداشت به دستگاه‌ متقاضی اقدام می‌نماید.

ماده ۱۸) در صورت تخلف بهره‌بردار و دارنده مجوز از مشخصات فنی برداشت مصالح ضمن حضور در انجام خدمات مذکور در طرح ساماندهی و حفاظت، با اعلام هر یک از دستگاه‌های عضو کارگروه شهرستانی، آن کارگروه با اکثریت آراء درخصوص موضوع از جمله اخطار، ابطال مجوز یا سایر اقدامات جبرانی یا ملزم کننده، اتخاذ تصمیم می‌نماید. تصمیم کارگروه برای طرفین، کلیه اعضای کارگروه و سایر ذینفعان الزام‌آور می‌باشد.

موارد عمومی:

ماده ۱۹) در اجرای بند ۵ ماده ۴۳ قانون برنامه پنج­ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، مبنی بر: “در مواردی که به دلیل بهره‌برداری از معادن و فعالیت‌های صنایع معدنی،‌ خسارت‌هایی به اهالی ساکن در منطقه و بخش کشاورزی آنها برسد، علاوه بر عوارض آلایندگی، با تصویب شورای معادن استان تا یک‌درصد(۱%) فروش آنها، پس از واریز به خزانه معین استان نزد خزانه‌داری کل کشور به‌جبران خسارت‌های مذکور و درصورت وارد شدن آسیبهای عمومی، به فعالیت‌های بهداشتی، درمانی و عمرانی مورد نیاز منطقه درگیر اختصاص می‌یابد.”؛ عواید حاصل از ماده فوق توسط اداره­کل صنعت، معدن و تجارت استان و بنا به تشخیص کمیته برنامه‌ریزی شهرستان، صرف امور توسعه زیربناهای شهرها و روستاهای همان شهرستان (با اولویت شهر و روستای همجوار محل برداشت) می‌شود.

ماده ۲۰) حمل مصالح مازادی که با فرایندهای مذکور در این دستورالعمل پس از پرداخت عوارض دولتی انجام می­گردد، در سطح استان مجاز خواهد بود و احراز و تأیید اینکه مصالح در حال حمل در سطح استان، در اجرای این فرایندها برداشت شده است، صرفاً در صلاحیت شرکت آب منطقه­ ای و نماینده آن شرکت در شهرستان خواهد بود.

ماده ۲۱) درخصوص اجرای عملیات تله‌های رسوب‌گیر در تالاب­ و بستر رودخانه­ های منتهی به تالاب و احداث کلیه انواع سازه‌ها در تالاب، اداره کل محیط زیست استان، در کلیه مفاد این شیوه­ نامه، جایگزین شرکت سهامی آب منطقه‌ای می­گردد و درخصوص برداشت نوع سوم، دبیر کارگروه شهرستانی خواهد بود.

ماده ۲۲) در خصوص اجرای طرح ساماندهی و برداشت موضوع این شیوه­ نامه از بستر رودخانه­ های منتهی به تالاب (بجز تله ­های رسوب­گیر)، تهیه و اجرای طرح با اخذ نظر فنی اداره­ کل محیط زیست انجام می­گیرد.

ماده ۲۳) در راستای اجرای طرح ساماندهی آن بخش از بستر و حریم رودخانه­ ها که در حریم پل‌ها، آب‌نماها و سایر سازه‌های مربوط به جاده­ ها واقع گردیده است، اداره­ کل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای (در خصوص راههای خارج از محدوده شهرها و روستاها) و اداره­ کل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان (در خصوص تأسیسات واقع در محدوده طرح هادی روستا)، طرح ساماندهی مربوطه را تهیه و به شرکت سهامی آب منطقه‌ای یا رییس کارگروه شهرستانی اعلام می‌نمایند. مسئولیت اجرای طرح­های ساماندهی طبق فرآیندهای مذکور در این شیوه­ نامه، به عهده شرکت سهامی آب منطقه­ ای می­باشد. سایر اقدامات حفاظتی مربوط به سازه ­ها نظیر مرمت و تعمیرات سازه و دیواره ­های تثبیت بستر حسب مورد بر عهده ادارات کل راهداری و حمل و نقل جاده­ای یا بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان     می­باشد.

ماده ۲۴) در مواردی که وزارت نیرو جهت انجام پروژه‌های عمرانی و یا طرح ساماندهی رودخانه­ های خود، با اخذ نظر و اداره­ کل محیط زیست اقدام به برداشت شن و ماسه می‌نماید، نیاز به اخذ اجازه برداشت ندارد و حمل مصالح موضوع این ماده نیز در محدوده پروژه بلامانع است و در این خصوص، مشخصات پروژه محل مصرف مصالح و میزان مصالح بایستی به آگاهی اعضای کارگروه شهرستانی برسد.

ماده ۲۵) شرکت سهامی آب منطقه‌ای درخصوص اجرای طرح‌های ساماندهی موضوع دستورالعمل، هر ۲ ماه یکبار، پیشرفت فیزیکی و عملیات انجام شده در هر یک از طرح‌ها و پروژه‌ها را به صورت تفکیک و در قالب گزارش حاوی آمار و ارقام، میزان برداشت، محدوده برداشت، انطباق با مجوز صادره و سایر اطلاعات لازم، به صورت متن و تصویر تهیه و ضمن ارائه به معاونت هماهنگی امور عمرانی استانداری، در جلسه شورای معادن و عندالزوم ستاد اقتصاد مقاومتی استان ارائه دهد.

ماده ۲۶) در خصوص آن بخش از رودخانه­ ها، انهار و مسیل­ ها که در محدوده قانونی شهرها واقع گردیده است، اجرای طرح ساماندهی و برداشت مصالح ضمن اجرای طرح، بر عهده شهرداری ذیربط می­باشد. طرح مربوط بایستی به تأیید کارگروه موضوع ماده ۱۴ برسد. فروش مصالح مازاد بر مصرف طرح­های حفاظت رودخانه­ ها و پروژه­ های پیش­ بینی شده در آن طرح ساماندهی، مشمول پرداخت حقوق دولتی می­باشد.