آنچه که مسلم است دسترسی به آب مورد نیاز و کافی در فصل زراعی، همواره یکی از دغدغه های اصلی کشاورزان ایران به ویژه در استانهای شمالی از جمله گیلان که عمده کشت غالب در این استان ها زراعت برنج می باشد، بوده است. برای حل این مشکل نیز از گذشته های دور در شمال کشور، از آب بندان ها بعنوان منابع ذخیره آب کشاورزی استفاده می گردیده است.

    از سویی دیگر با توجه به بارندگی های فراوان و پراکنش نامنظم آنها در استان گیلان که امکان مهار ۱۰۰ درصدی آنها وجود ندارد احیاء آببندان ها و حفاظت و بهره برداری از آنان از راهکارهای موثر برای استفاده بهتر از منابع آبی است.

    ناگفته پیداست که مهار روان آبهای سطحی و جلوگیری از خروج آنها از منطقه ، امکان استفاده چند منظوره از آب بندان ها ، آبیاری مزارع، باغات و شالیزارها ، پرورش انواع ماهی و ماکیان ، زیستگاه مناسب برای پرندگان وحشی و مهاجر بودن ، امکان استفاده از آنها بعنوان مکان های تفریحی و گردشگری ، عدم نیاز به تکنولوژی خاص و پیچیده جهت احداث، نگهداری و بهره برداری و مطابقت با توان علمی و فنی ساکنین منطقه، پائین تر بودن هزینه های نگهداری و بهره برداری نسبت به حفر و تجهیز چاه های عمیق و نیمه عمیق، پایداری این سازه ها و سازگاری کامل آنها با محیط زیست و کمک به تنوع زیستی و حفظ محیط زیست، اشتغال زائی و آبادانی روستاها و جلوگیری از مهاجرت روستائیان به شهر، جلوگیری از تغییر الگوی کشت و واردات محصولات کشاورزی و کمک به کشاورزان برای کشت دوم پس از برداشت برنج در شالیزارها، تغذیه مصنوعی سفره های آب زیرزمینی تنها شماری از مزایای وجودی آب بندان هاست.

    از سویی دیگر همزمان با احداث سد سفیدرود و شبکه آبیاری و زهکشی وابسته به آن بهره برداری از آنها، سازه های سنتی تأمین آب از جمله آب بندان ها که برای قرن ها در گیلان، از مهم ترین سازه تأمین آب کشاورزی بودند کم کم به فراموشی سپرده شدند و اکثر آنها به علت انباشت رسوبات و تخریب بازوها حجم مفید خود را از دست داده و متوسط عمق آب در بسیاری از آنها کاهش یافته و متاسفانه همین امر زمینه ساز وقوع تصرفات و تغییر کاربری این آب بندان ها گردیده است که چند سالی است شرکت آب منطقه ای گیلان از مجاری حقوقی به شدت در حال پیگیری و بر خورد های پیش بینی شده در قانون در راستای رفع اینگونه تصرفات است.

    از طرف دیگر سد سفیدرود نیز که سال ها بدون دغدغه آب شالیزارهای گیلان را تأمین کرده است با کاهش حجم ذخیره بعلت انباشت رسوبات و همچنین کاهش حجم آب ورودی از رودخانه های شاهرود و قزل اوزن مواجه شده است و این علت دیگری است که لزوم احیای آب بندان ها و بهره گیری از توان ذخیره آب آنها را بر همگان آشکار می نماید. از همین روی با توجه به آنچه که گفته شد، احیای آببندان های گیلان در دستور کار قرار گرفته است.

 شرکت آب منطقه ای گیلان از ابتدای دهه ۹۰ خورشیدی اجرای طرح شناسنامه دار کردن کلیه آببندان های گیلان را آغاز و از طریق مشاور کار بازدید از تک تک آببندان های استان گیلان را آغاز نمود. در روند اجرای این طرح نیز کلیه آببندان های استان یعنی آببندان های شخصی، دولتی یا همان طبیعی و مصنوع انسان که طی این سالها توسط دستگاههایی مانند سازمان جهاد کشاورزی احداث شده بود، سرشماری شد.

  برای آببندانهای استان در حدود ۹ هزار هکتار؛ مورد به مورد توسط شرکت آب منطقه ای گیلان شناسنامه صادر شد. در حال حاضر مشخصات دقیق کلیه آب بندانهای گیلان در ۲۷ جلد و به تفکیک شهرستان ها در اختیار آب منطقه ای گیلان و به تبع آن مدیران امورات نواحی این شرکت قرار دارد.

خبرگزاری صدا و سیمای مرکز گیلان نیز طی  گفتگوی مفصلی که با مهندس وحیدخرّمی رییس هیات مدیره و مدیرعامل شرکت آب منطقه ای گیلان محتوایی تولیدی به صورت گزارش مکتوب تحتآب بندان های چند منظوره ؛ یک تیر و ۲ نشان تولید و اشتغالعنوان منتشر کرد. 

در این گفتگو مدیر عامل شرکت آب منطقه ای گیلان گذری بر گذشته های دور آب بندان ها دارد و در تعریف این پهنه های آبی می گوید: برخی از این آب بندان ها میلیون ها سال پیش، بر اثر حرکت لایه های زیرین زمین، به شکل چاله های کم عمق ایجاد و با نفوذ آب باران و جمع شدن روان آب های سطحی و آب رودخانه ها به تدریج، به استخرهای طبیعی ذخیره آب تبدیل شده اند؛ البته برخی هم با دخالت انسان، گودتر، خاک برداری و حصاربندی شده اند و سال ها به عنوان منبع ذخیره آب، آب مورد نیاز کشاورزی را تأمین کرده اند.

وحید خرّمی جلوگیری از وقوع سیل، رسوب گیری رودخانه ها و کمک به تنوع زیستی و حفظ محیط زیست را از دیگر فواید آب بندان ها بر شمرد و افزود: بسیاری از آب بندان های گیلان، پناه گاه و محل زندگی بسیاری از حیوانات از جمله پرندگان کنار آبزی و آبزیان است.

او با بیان اینکه تا همین چند دهه پیش، آب بندان ها نقش مهمی در تأمین آب کشاورزی گیلان، به ویژه شالیزارها داشتند گفت: پس از بهره برداری از سد سفید رود- تنها سد مخزنی گیلان – کم کم وابستگی شالیکاران به آب بندان ها کم شد و وسعت این پهنه های آبی، آب رفت به طوری که از ۱۷هزار هکتار آب بندان در دهه ۴۰ به ۹ هزار و ۲۵ هکتار فعلی معادل نصف مساحت آن زمان، کاهش یافت.

مدیر عامل شرکت آب منطقه ای گیلان معتقد است کاهش وسعت آب بندان های گیلان، نتیجه رو به فراموشی رفتن این منابع ذخیره آب، انباشته شدن رسوبات و لجن، فرسایش دیواره ها و تصرف اراضی برخی آب بندان ها توسط اشخاص حقیقی وحقوقی است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای گیلان در تشریح الزامات احیای آب بندان های این استان گفت: تغییرات اقلیمی و خشک سالی در سال های اخیر دامن گیر استان پُر باران گیلان هم شده و از طرفی ظرفیت ذخیره سازی آب سد سفید رود که تامین کننده آب۱۷۲هزار هکتار شالیزار گیلان است، به علت رسوباتی که در دل خود فرو برده، از یک میلیارد و۷۶۵میلیون مترمکعب به حدود یک میلیارد و ۵۰ میلیون مترمکعب کاهش یافته است؛ امری که اهمیت لزوم استفاده از ظرفیت های دیگر آبی چون آب بندان ها را الزامی می کند.

آنطور که وحید خرمی می گوید: ۳۹ هزار هکتار شالیزار در گیلان آب خور آب بندان های استان هستند.
وی حجم تنظیم ذخیره آب ۹ هزار و ۲۵ هکتار آب بندان گیلان را ۲۰۰ میلیون متر مکعب اعلام کرد و گفت: اگر همه آب بندان های گیلان تعمیق و بازسازی شوند، حجم تنظیم ذخیره آب در آنها تا ۲ برابر افزایش خواهد یافت و با این کار شالیزارهایی که از این آب بندان ها آب می گیرند، دیگر در فصل گرم با تنش آبی مواجه نخواهند شد.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای گیلان از کمبود اعتبارات به عنوان سدی یاد می کند که همواره در مسیر احیا و بازسازی آب بندان ها قرار گرفته است اما در عین حال اذعان دارد امسال اعتبارات خوبی برای احیای آب بندان ها اختصاص یافته است.
وحید خرمی می گوید: اگرچه شرکت آب منطقه ای متولی امور آب بندان هاست اما براساس تفاهم نامه ای که بین سازمان برنامه و بودجه، وزارت جهاد کشاورزی واستانداران ۳ استان شمالی گیلان، مازندران وگلستان، منعقد شده، لایروبی و تعمیق آب بندان های شمال کشور، به سازمان های جهاد کشاورزی واگذار شده است.

آنطور که او تشریح کرد تعیین و تشخیص نوع کاربری، اجاره دادن آب بندان های برای اجرای طرح های اقتصادی سازگار با کاربری تامین آب زراعی کشاورزی و در یک کلام چند منظوره کردن آب بندان ها و مدیریت بهره برداری از آب بندان ها برعهده شرکت آب منطقه ای است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای گیلان با بیان اینکه تا کنون ۹۵۰ هکتار از آب بندان های گیلان به ۱۳۰ بهره بردار اجاره داده شده است گفت: ۵۰ هکتار آب بندان هم برای اجرای طرح های گردشگری به بهره برداران اجاره داده شده است.
وحید خرمی افزود: از طرفی خاک برخی از آب بندان ها که بسیار حاصلخیز و قابل استفاده در گلخانه ها و باغچه ها است قیمت خوبی دارد؛ به طوری که خاک یک پهنه آب بندان ۶۰ هکتاری، حدود ۲ و نیم میلیارد تومان قیمت گذاری شده است .وی می گوید: براساس شیوه نامه ساماندهی آب بندان ها و تالاب های گیلان که در مرحله ابلاغ نهایی است، به بهره بردارانی که متقاضی اجاره این دست آب بندان ها هستند ، اجازه داده می شود تا خاک لایروبی شده حاصلخیز برخی آب بندان ها را بفروشند و از محل فروش آن هزینه های لایروبی را تامین کنند که البته منتظر ابلاغ کشوری هستیم تا این کار را اجرایی کنیم .

   مرتضی میرزایی معاون حفاظت وبهره برداری شرکت آب منطقه ای گیلان در گفتگویی با روابط عمومی در این خصوص اظهار داشت:  پس از شناسنامه دار شدن آببندان های استان گیلان زمینه مناسبی فراهم آمد تا شرکت سهامی آب منطقه ای گیلان در راستای کمک به اشتغال ، کارآفرینی، توسعه گردشگری، حمایت از تولید و راهبرد های کلان نظام، و در راستای سال رونق تولید، گام بردارد. به همین منظور با دو هدف اصلی تامین آب زراعی بوسیله احیای آببندان ها در اقصی نقاط استان بخصوص مناطق خارج از شبکه و اجاره دادن آب بندان ها به متقاضیان عملیاتی تر شد.

  وی افزود: بانک اطلاعاتی آببندان های گیلان در اختیار مدیران امور منابع آب شرکت سهامی آب منطقه ای گیلان و فرمانداران  شهرستان ها قرار گرفت تا در هر شهرستان امکان اجاره دادن آببندان ها به متقاضیان آنها پس از انجام تشریفات قیمت گذاری توسط کارشناس رسمی دادگستری گیلان فراهم آید.

 معاون حفاظت وبهره برداری شرکت آب منطقه ای گیلان تصریح کرد: متقاضیان محلی مجاورین آب بندان ها با مراجعه به ستاد یا امورات آب منطقه ای گیلان در شهرستان ها می توانند درخواست خود را ارائه و پس از امکان سنجی، استعلام از مقامات محلی (فرمانداری، بخشداری و…) و طی مراحل قانونی منافع حاصل از بهره برداری از آببندان مورد نظر خود را اجاره نمایند.

مرتضی میرزایی اعلام نمود: اگر فردی متقاضی اجاره برکه های طبیعی و آبندانها می باشد،می تواند با تقاضای اولیه و ارائه مدارک شناسایی به شرکت آب منطقه ای اولین گام را بردارد و در ادامه پاسخ استعلام بخشداری یا فرمانداری مبنی بر عدم وجود تنش اجتماعی در محل مورد تقاضا و معرفی نامه از دستگاههای مرتبط از جمله اداره کل شیلات (درخصوص پرورش ماهی)، میراث فرهنگی (درخصوص گردشگری)، معاونت امور دام (در خصوص پرورش ماکیان) اقدام نماید .

معاون حفاظت وبهره برداری شرکت آب منطقه ای گیلان  تاکید نمود: این شرکت همواره آمادگی داشته و دارد تا آببندان های استان گیلان را با انجام مکانیسم شفافی که اعلام شد به متقاضیان با قرارداد اجاره واگذار نماید.

در این گفتگو هادی پاک زاد معاون برنامه ریزی شرکت آب منطقه ای گیلان  اظهار داشت: شیوه­ نامه اجرایی فعالیت­های گردشگری و تفریحی در منابع و تأسیسات آبی و پیرامون آن­ها توسط وزارت نیرو و وزارت گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع دستی کشور جهت تسهیل فعالیت های سرمایه گذاری در بحث گردشگری در تاسیسات آبی تهیه و اجرایی شده است.

وی گفت: مطابق بند ۸-۲ این شیوه نامه، نقاط مستعد گردشگری تاسیسات آبی که مورد تایید کمیته هماهنگی استانی (شرکت سهامی آب منطقه ای و اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان) قرار گرفته است جهت انجام فراخوان می بایست تاییدیه کارگروه اقتصادی، اشتغال و سرمایه­ گذاری استان محل اجرا را  اخذ نماید که در این خصوص شرکت آب منطقه ای گیلان طی مکاتبه ای با  ارسال فهرستی از ظرفیت­های گردشگری آبی تصویب شده در دومین کمیته هماهنگی استانی، منتظر تایید کارگروه اقتصادی، اشتغال و سرمایه گذاری استان است که به محض دریافت این تأییدیه، تمامی نقاط مستعد گردشگری آبی استان به اطلاع عموم خواهد رسید.

آب بندان اسطلک لشت نشا- قبل و بعد از احیاء