صفیر گیلان؛علاوه بر تمامی زخمهایی که بر پیکر نیمه جان محیط زیست گیلان وارد شده است، این روزها گلوی رودخانه های گیلان شبانه روزی به خشونت بیل های مکانیکی در برداشت غیرمجاز شن و ماسه خراشید و درد دارد..و عفونت های آن در آینده دامن گیر و مرگ آور خواهد بود .
اختصاصی/صفیر گیلان؛زیست بومی که قرن ها و از دیرباز گذشتگانمان در آن همدلانه زیسته اند، امروز درگیر بدخبرهای زیست محیطی است، نه از خشم طبیعت بلکه از زیاده خواهی انسانهای مدرن، انسانی که تیشه بر دست گرفته و آگاه و ناآگاه به جان ریشه طبیعت افتاده است تا شاید اندک سودی بر جیب زند.
هوا، آب، خاک، گونه‌های گیاهی، حیات وحش و هر آنچه که محیط زیست گیلان عزیرم را می سازد امروز دچار چالش‌های فراوانی شده است و رفع آنها که برای ادامه حیات ضروری است در گرو بازنگری رفتارها و روش های توسعه و روی آوری به توسعه پایدار دور از تخریب، بازآفرینی و ترمیم طبیعت دارد که متاسفانه کمتر رویت می شود..
یکی از مهمترین معضلات پیش روی محیط زیست استان سرسبزمان گیلان را می توان معضل دفع پسماندها دانست زیرا به دلیل حجم بالای تولید پسماند به ویژه در فصول مختلف گردشگری که البته امروز گرشگران دایمی را که به همت مدیران ناکارآمد گیلانی ماندگاری بیشتری دارند نباید از یاد ببریم و کرونا دردی که خود دوباره فرصتی برای تهدید و مرگ طبیعت را در کنار مرگ آدمها رقم می زند زیرا با این حجم تولید زباله و زباله های کرونایی در گیلان کار ریجکت های کارخانجات کمپوست ساماندهی پسماندها را دشوار کرده است و مدیرانی که بیماری ها را دیدند و در طی این سالها سراوان را با کوه زباله و بوی تعفن و شیرابه سیاه رنگ جاری شده در دل جنگل ندیدند.
پساب های خانگی، صنعتی و کشاورزی، تغییر کاربری اراضی کشاورزی و تبدیل به ویلا، تهدید جنگل های هیرکانی در بروز عواملی چون سیل و آتش سوزی ، آتش سوزی عامدانه اراضی برای تغییر کاربری و بسیار دیگر همیشه از بارزترین مشکلات زیست محیطی استان بوده است.
امروز آگاه سازی و افزایش آگاهی مردم در جهت نگهداری محیط زیست و تحریک سیاستمداران به اتخاذ تصمیماتی برای رویارویی با تخریب محیط زیست و گونه‌های زیستی – جانوری یک درد بزرگ است که در طغیان سراوان و طغیان رودخانه های گیلان می توان به خوبی مشاهده کرد.
شاید امروز تغییرات اندک در سبک زندگی افراد می توانست نظم طبیعت را به طبعت بازگردانند، اما افسوس که پایداری در استان و کشور ما از بی نظمی برخوردار است و جا دارد که دولت سیزدهم ، دولت جناب رییسی به این موضوع بیشتر توجه کند. ….
ما نباید حساسیت های اکولوژیکی استان گیلان، را از یاد ببریم زیرا وجود تنوع زیستی غنی، تالاب های بین المللی، زیستگاه های دارای ارزش بالای حفاظتی، جنگل های هیرکانی، اقلیم معتدل و مرطوب و بالا بودن سطح آب های زیرزمینی موجب شده که محیط زیست استان گیلان با چالش های فراوانی مواجه باشد.
امروز عدم مدیریت فاضلاب های شهری و ورود آن به محیط های پذیرنده رودخانه ای(زرجوب و گوهر رود)، تخلیه فاضلاب و شیرابه های صنعتی به محیط های آبی،برداشت بی رویه و عمقی از حاشیه و بستر رودخانه ها، ورود گونه های مهاجم نظیر سنبل آبی به تالاب ها و رودخانه ها، تخریب پوشش گیاهی و… را از جمله مهمترین چالش های زیست محیطی گیلان هستند که چنانچه تدابیر ویژه ای برای جلوگیری از این آلودگی ها صورت نگیرد، آلودگی های جبران ناپذیری دیگری نیز به این اکوسیستم های ارزشمند وارد می شود.
امروز به نظر بنده به عنوان یک فعال اجتماعی از مهمترین معضلات پیش روی محیط زیست استان را باید معضل دفع پسماندها دانست و در کنارش تجاوز به رودخانه ها!!! زیرا دفع پسماندها در استان گیلان غیراصولی بوده و براساس آمارهای موجود شاید بیشتر و یا کمتر از ۲۶ مرکز دفع زباله در استان وجود دارد که بخاطر اینکه ضوابط زیست محیطی استقرار را رعایت نمی کنند، در سال های اخیر سیاست بر این بوده که محل دفن زباله جدیدی تعریف نشود.
اگر چه امروز حساسیت های زیست محیطی ملی و استانی ایجاد شده به ویژه طی سال های اخیر ساماندهی مرکز دفن پسماند سراوان، احداث تصفیه خانه شیرابه سراوان، احداث نیروگاه زباله سوز ۶۰۰ تنی رشت، افزایش ظرفیت کارخانه کود آلی رشت، احداث تصفیه خانه شیرابه بندرانزلی، احداث کارخانه کمپوست لنگرود و بهسازی کارخانه کمپوست رودسر را به دنبال داشته است، اما به دلیل حجم بالای تولید پسماند به ویژه در فصول مختلف و تمایل خرید مسکن در گیلان توسط غیر بومیان ساماندهی پسماندها هنوز هم معضل اساسی زیست محیطی در استان محسوب می شود که جا دارد مدیران این حوزه با کارشناسان خود ورود کنند..
امروزه بخش زیادی از مساحت تالاب انزلی به دلیل رسوبگذاری، عدم مدیریت یکپارچه منابع آب در حوضه آبریز تالاب انزلی و فعالیت های انسانی قابلیت آبگیری ندارد،و در برخی از بخش ها عمق تالاب به کمتر از نیم متر رسیده است.
طغیان رودخانه های گیلان از درد خراش است
علاوه بر تمامی زخمهایی که بر پیکر نیمه جان محیط زیست گیلان وارد شده است، این روزها گلوی رودخانه های گیلان شبانه روزی به خشونت بیل های مکانیکی در برداشت غیرمجاز شن و ماسه خراشید و درد دارد و عفونت های آن در آینده دامن گیر و مرگ آور خواهد بود ..
برداشت شن و ماسه از رودخانه ها دخالت در اکوسیستم منطقه است و تغییر ماهیت در یک اکوسیستم حوزه آبخیز است؛ این حوزه آبخیز مجموعه ای از جنگل، مرتع، رودخانه، خاک و اقلیم منطقه می باشد که وقتی در یکی از این فاکتورها تغییر ایجاد می شود دیگر فاکتورها را نیز به گفته کارشناسان تحت تاثیر قرار می دهد.
امروز یکی از مشکلاتی که رودخانه ها در چند سال اخیر پیدا کرده اند برداشت شن و ماسه بصورت غیر مجاز است که باعث می شود بستر رودخانه حالت عادی خود را از دست داده و باعث اختلال در بالادست و پائین دست خویش شود.
در این شرایط بسیاری از ماهیان که در تجدید نسل و تخم ریزی در بستر رودخانه نیاز به شرایط اکولوژی خاص دارند؛ وقتی اکولوژی منطقه را عوض می کنید نسل ماهی ها تغییر می کند همچنین برداشت غیر مجاز باعث تغییر در رژیم آبی می شود و در سیل ها می تواند باعث آبگرفتگی در اطراف رودخانه شود.
مشکل بزرگی که امروز در مدیریت رود خانه های گیلان داریم اینکه مدیریت یکپارچه نیست و جزیره ای تصمیم گیری می شود و این باعث سوءاستفاده سودجویان از بستر رودخانه ها می شود که البته دربرخی شهرستانهای گیلان مسئولان حوزه قضایی خود حامی این سوداگران مرگ رودانه ها و دشت های حاشیه می شوند چیزی که ود به چشم در روستایم دیدم و جا دارد که دستگاه قضایی گیلان بیشتر ورود کند که البته در هفته های اخیر ورود خوبی در همراهی از فریادها ی مردمی داشته است .
همه می دانیم که شهرهای شمالی کشور در گذر زمان در اطراف رودخانه ها واقع شده و برداشت غیر مجاز رودخانه ها باعث شسته شدن پایه پل ها در اثر سیل می شود همانطور که این اتفاق را در سال های اخیر در استان های گیلان و شهرستانهای منطقه به وفور شاهد بودیم و از بین رفتن حاشیه رودخانه باعث ورود آب به شهر ها و خانه و اراضی کشاورزی و …. می شود چیزی که مسئولان بانی خود در خبر ها برعکس اعلام می کنند.
امروز معتقدم استانداری در این مقوله نقش اساسی دارد، باید بتواند اتاق فکرهایی برای تصمیم سازی یک پارچگی بوجود بیاورد و هماهنگ کند زیرا قانون کم نداریم اجرای قانون را نداریم ضمن آنکه اگر اجرای قانون را داریم تخلف از قانون را هم می بینیم مثل حضور قارچ گونه غیر بومیان در روستاهای گیلان،تخریب رودخانه ها،تغییر کاربری شالیزارها و باغات سر سبز گیلان،تغییر فرهنگ و …..
بحران نابودی محیط زیست که امروزه به یک مساله جدی و قابل تامل تبدیل شده شاید با توسعه پایدار تا حدودی رفع شود، توسعه پایدار فرآیندی است که آینده‌ای مطلوب را برای جوامع بشری متصور می‌شود که در آن شرایط زندگی و استفاده از منابع، بدون آسیب رساندن به یکپارچگی، زیبایی و ثبات نظام‌های حیاتی، نیازهای انسان را برطرف می‌سازد.
توسعه پایدار انتخاب نیست بلکه تنها راه نجات زمین برای آیندگان است و این انتخاب بیش از حرف نیازمند عمل است.
حال مسئولان محیط زیست گیلان ،دستگاه قضا،منابع طبیعی و آبخیزداری ،جهاد کشاورزی،آب منطقه و غیره ببینند،برداشت بی رویه و در نتیجه تخریب فزاینده رودخانه‌ها، خسارت به سازه‌های احداث شده و تخریب اراضی کشاورزی مجاور آنها ، عدم الزام واحدهای صنعتی به تصفیه پساب‌های خروجی و تخلیه آنها به منابع آب‌های سطحی که وضعیت نامطلوبی را ایجاد کرده است و کم‌توجهی به اجرای قانون حدنگار و تصرف محدوده بستر رودخانه‌ها و پهنه‌های آبی نظیر تالاب انزلی و …. و عدم توجه به طرح‌های جامع مدیریت آبخیزداری و مدیریت سیلاب و در نتیجه تحمیل هزینه‌های بالای خسارت ناشی از سیلاب و دیگر موارد مورد اهتمام در بحث چالش های زیست محیطی استان را که جا داد همه کمک کنیم تا طبعت زیبای گیلان با سرسبزی بی بدلیل همچنان برای آیندگان زیبا بماند.
یادداشت/زلیخا صفری راسته کناری
کارشناس علوم اجتماعی
زخم برداشت شن و ماسه بر بستر رودخانه‌ها در سایه الطاف قوانین/بستر رودخانه راسته کنار آماج تاخت و تاز شرکت‌های شن و ماسه/مالک رودخانه های گیلان، نظارت‌های داخل اتاقی کافی نیست؟!/عدم پایش رودخانه ها توسط کارشناسان محیط زیست!!
- نویسنده : زلیخا صفری راسته کناری
Wednesday, 1 May , 2024